Ülkemizde daha cok bir ad olarak taninan Hollanda kökenli Fransiz yazar Joris-Karl Huysmans 1848-1907, disiplinli memur yasamini iflah olmaz bir yazin tutkusuyla beslemis ve XIX. yüzyilin son ceyreginin en özgün ve en cok tartisilan yazarlarindan biri olmustur. Hem yazin tarihi icin büyük bir önem tasiyan, hem de dönem yazininda temel bir tarih olusturan basyapiti Tersineyle 1884 dogalciligin sonunu hazirlarken, cöküs okulunun mustucusuna, Baudelairein, Mallarmenin yapitlarinda bulacagimiz o ünlü yüzyil hastaliginin düzyazidaki sözcüsüne dönüsmüstür.TadimlikHUYSMANS VE TERSINE CEVRESINDEHuysmans da, ünlü basyapiti Tersine A Rebours de ülkemizde pek bilinmez, dilimizde yazilmis birkac Fransiz yazini tarihinde söyle bir anilirlar belki, ama, bildigim kadariyla, XIX. yüzyil Fransiz yazinini cok iyi bilir gibi görünen uzmanlarimiz bile, Huysmansla Tersinenin cevresinden dolasirlar hep. Yalnizca Hugolar, Nervaller, Mussetler, Balzaclar, Stendhaller, Flaubertler degil, Zola, Goncourt kardesler, Maupassant, Ver-laine, Mallarmé, hatta Jean Moréas ve Henri de Régnier bile az cok bilinir, ama Huysmans cogu yazinseverlerimiz icin hic yoktur, kimi ender yazinseverimiz icinse, en fazla bir addir. Böylesine bir bilmezlik ya da bilmezlikten-gelme fazlasiyla sasirticidir. Neden derseniz, J.-K. Huysmans Fransiz yazininin belki de en zengin dönemi olan XIX. yüzyilin son ceyreginin en özgün, en verimli, en etkili ve en cok tartisilan yazarlarindandir. Tersineye gelince, örnegin Pierre Waldnere göre, islevinin ve öneminin bir benzeri daha bulunmayan bir temel kitaptir, Henri Clouarda göre, Huysmansin yapitlari icinde ve yazin tarihinde cok büyük bir önem tasir, René Dumesnile göreyse, yalnizca Huysmansin yasaminda degil, dönemin yazininda da temel bir tarih olusturur. Üstelik, günümüzde de Fransiz yazininin en cok incelenen, en cok sözü edilen yapitlarindan biridir. Georges Charles Huysmans 1848-1907, baba yanindan Hollanda kökenini vurgulamak icin benimsedigi adla Joris-Karl Huysmans, baslangicta ilginc bir yazar yasamina adanmis gibi görünmez ortaögrenimini bitirir bitirmez, memur olarak icisleri bakanligina girer, 1898 yilina kadar da görevine bagli, düzenli ve ölcülü bir memur olarak hep ayni bakanlikta calisir. Ama bu caliskan memur ayni zamanda iyilesmez bir yazin tutkunudur. Yazinsal etkinliklerine Le Drageoir épices basligi altinda topladigi on iki düzyazi-siirle baslar 1874. Bu düzyazi-siirlerde Baudelairein ve Baudelairein de esinleyicisi olan Aloysius Bertrandin etkisi sezilirken, Huysmans topu topu iki yil sonra, 1876da, gercekci bir roman yayimlar Marthe, histoire dune fille. Bu roman onu Zolanin yanina, kendilerini yeni yeni benimsettirmekte olan dogalcilarin arasina getirir. Genc dogalcilarin ortak yapiti Les Soirées de Médanda yer alan Le Sac au dos adli öyküsü, günlük yasamin siradanlik, bayagilik ve tekdüzeligini sasirtici bir ayrinti bolluguyla anlatan Les Surs Vatard 1879 ve En Ménage 1881 adli romanlariyla da toplulugun en gözde üyelerinden biri durumuna gelir. Dahasi, René Dumesnil dogalciligin dogrulanmasini Zolanin Meyhanesinden cok, Huysmansin bu iki romaninda bulacagimizi söyler. Belki de haklidir. Ancak, siradan ve cikisi bulunmayan bir yasam karsisindaki tiksintisi ve umutsuzluguyla dogalcilardan bir ölcüde uzaklastigi da söylenebilir. A vau-leau 1882 daha da ileriye, hatta son noktasina götürür bu karamsarligi anlatinin kahramani Jean Folantin, birtakim umutsuz arayislardan sonra, yol degistirmelerin yararsizligini, atilim ve cabalarin bosunaligini anlamis, kendini akinti asagi birakmaktan baska yol kalmadigi kanisina varmistir. Meteliksiz insanlar icin daha iyisi yoktur, yalniz en kötüsü gelir basina, der. Böylece Huysmans, Jean Folantinin kisiliginde, karamsarligin, karamsarliktan da öte, umutsuzlugun filozofu Schopen- hauerin düsüncesini somutlastirir. Marc Fumaroliye göre, sürekli ici sikilan bu kadin düsmani adam, Jean Folantin, Sartrein Bulantisinin kahramani Antoine Roquentini, adinin adiyla uyakli olmasiyla animsatmaz yalnizca, aralarinda derin benzerlikler vardir, Duhamelin Salaviniyle Célinein Bardamusü de bu yakinligi paylasir. Rémy de Gourmontsa, Flaubertin Bouvard ile Pécuchetsine yaklastirir Folantinin öyküsünü. Bu da Huysmansin kahramaninin özelliklerinin Zolanin kahramanlarinda pek bulamayacagimiz özellikler oldugunu göstermeye yeter. Ancak, iki yil sonra, 1884te yayimlanan Tersine, Huysmansla Zola ve dogalcilik arasindaki kopmayi kesinlestiren yapit olur. Yaklasik yirmi yil sonra, ünlü romaninin yeni bir basimina yazdigi önsözde kendisi söyler Tersinenin yayimlandigi sirada, yani 1884te durum suydu dogalcilik degirmen tasini hep ayni daire icinde cevirmek yüzünden soluk solugaydi. Her yazarin kendinden ya da baskalarindan cikarip biriktirdigi gözlemler toplami tükenmeye basliyordu. Iyi bir tiyatro dekorcusu olan Zola az ya da cok kesin tablolar olusturarak götürüyordu durumu, devinim ve yasam yanilsamasini cok güzel esinliyordu, kahramanlari ruhtan yoksundu, yalnizca tepilerin ve icgüdülerin yönetimindeydi, bu da cözümleme calismasini basitlestiriyordu. Deviniyor, birtakim basit edimler gerceklestiriyor, oldukca yalin dekor gölgeleriyle dolduruyor, bunlar da dramlarinin baslica kisileri oluyordu.Nesneler, yapitlar, kokular ve cicekler arasinda yönelimlerine uygun bir yasam bicimi gelistirmeye calisirken, Bati uygarliginin mitolojik ve dinsel temellerini, yazinsal doruk noktalarini ve yetersizliklerini yargilari ve duyularinin süzgecinden geciren roman kahramani Jean Floressas Des Esseintes, Tersinede kendi yasamiyla birlikte Batilinin ve XIX. yüzyil yasaminin da essiz bir profilini hazirliyor.Tersine, varoluslarina bir dayanak bulamayan soylularin, bos kafali burjuvalarin, yaraticiliktan uzak, renksiz yazin adamlarinin yapayligin egemenligini kurarak duyularina essiz hazlar vermeyi denerken, bu cabalarin bosunaligini fark eden ve sonsuz bir can sikintisina, bunun beraberinde gelen bedensel rahatsizliklara mahkm kalan bir ilk modernin öyküsü.Ceviri yazin alanindaki büyük bir gedik, Tahsin Yücel